Gdzie Stefan Żeromski mieszkał w Zakopanem

Po raz pierwszy Stefan Żeromski odwiedził Zakopane wiosną 1892 roku, w latach 1903-1905, 1908-1909, 1912-1921 mieszkał tam na stałe, ale bywał również w innym czasie. Wynajmował pokoje w różnych pensjonatach i nie można już wszystkich miejsc lub nazw odtworzyć. Wille „Polanka” i „Oleńka”  już nie istnieją. Co do zamieszkiwania pisarza w „Hotelu Warszawskim”, późniejszym pensjonacie „Kresy”, podawane są sprzeczne informacje, zwłaszcza w publikacjach zakopiańskich.

Podczas pierwszego pobytu Żeromski zamieszkał w pensjonacie „Sobczakówka” przy ul. Kościeliskiej, powstałym z rozbudowanej chałupy Gąsieniców – Sobczaków. Obecnie jest to willa „Cicha”, którą znów rozbudował i ozdobił ożeniony z jedną z dwóch sióstr właścicielek artysta malarz Karol Kłosowski. Utworzył tam rodzinne muzeum - Dom Sztuki.

W 1912 r. pisarz mieszkał w „Obrochtówce”. To dzieło Jana Obrochty, współpracownika Stanisława Witkiewicza. Był bratem słynnego muzyka góralskiego Bartusia Obrochty. Po zrabowaniu budynku w czasie okupacji przez Niemców, potem przez komunistów, obecnie willa przy ul. Kraszewskiego należy znów do rodziny rzeczywistych właścicieli i mieści restaurację.

W latach 1918 – 19 Żeromski mieszkał w willi „Władysławka”. To tam przez kilkanaście dni pełnił urząd pierwszego prezydenta wybranego w wolnej Polsce – prezydenta Rzeczpospolitej Zakopiańskiej. Ponieważ jest październik, warto przypomnieć, jak to się stało. 7 października 1918 roku Rada Regencyjna urzędująca w Warszawie proklamowała utworzenie niepodległego państwa polskiego, a 13 października społeczność Zakopanego jako pierwsza uchwaliła powstanie państwa. Podczas wiecu przyjęto rezolucję mówiącą m.in.: „Uważamy się odtąd za obywateli wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski”. 30 października 1918 roku ogłoszono powstanie Rzeczpospolitej Zakopiańskiej, a jej prezydentem wybrano Stefana Żeromskiego. Na to stanowisko wysunęli go i wybór zapewnili przedstawiciele Narodowej Demokracji. Mająca już swoje wojsko i służby porządkowe, Rzeczpospolita Zakopiańska 16 listopada wcielona została do odradzającej się, wolnej Polski.

Od ok. 1925 r. obiekt przy ul. Kasprusie nosi nazwę „Czerwony Dwór”. Mieści się w nim Centrum Kultury Rodzimej z wystawą twórczości Podhalan.

Jacek Jopowicz